เสรีภาพสองมุมมอง
เมื่อปรัชญาจิตวิญญาณของฐากูร ปะทะปรัชญาประสบการณ์ของฮิวม์
รพินทรนาถ ฐากูร
เสรีภาพแห่งการเชื่อมโยง
ฐากูรเสนอแนวคิดแบบ **เทวนิยม (Theism)** ที่มองว่าเสรีภาพที่แท้จริง ไม่ใช่การเป็นอิสระจากทุกสิ่ง แต่คือการตระหนักรู้และเชื่อมโยง “อาตมัน” (ตัวตน) ของเราเข้ากับพระผู้เป็นเจ้าและสรรพสิ่งด้วยความรักและการทำงาน [4]
เดวิด ฮิวม์
เสรีภาพแห่งประสบการณ์
ฮิวม์เสนอแนวคิดแบบ **ประจักษนิยม (Empiricism)** ที่ปฏิเสธทุกสิ่งที่พิสูจน์ด้วยประสบการณ์ไม่ได้ เสรีภาพคือการปลดปล่อยปัญญาจากความเชื่อเรื่อง “ตัวตน” ที่เที่ยงแท้และพระเจ้า แล้วใช้ชีวิตโดยอาศัยหลักฐานและความเห็นอกเห็นใจ [4]
แก่นความคิด: “ตัวตน” มีอยู่จริงหรือไม่?
ฐากูร: อาตมัน (Self)
“ตัวตน” หรือ “อาตมัน” มีอยู่จริง เป็นส่วนหนึ่งของพระเจ้าแต่ยังคงความเป็นอิสระของตัวเองไว้ เปรียบเหมือนสายพิณที่ผูกติดกับตัวพิณแต่มีเสียงของตัวเอง [4]
ฮิวม์: กลุ่มก้อนของความรู้สึก
“ตัวตน” ที่เที่ยงแท้ไม่มีอยู่จริง สิ่งที่เราเรียกว่าจิตคือ “กลุ่มก้อนของความรู้สึก” (Bundle of Perceptions) ที่ไหลเวียนเปลี่ยนแปลงตลอดเวลา [4]
ตารางเปรียบเทียบปรัชญาเสรีภาพ
| ประเด็น | รพินทรนาถ ฐากูร | เดวิด ฮิวม์ |
|---|---|---|
| **ที่มาของเสรีภาพ** | การเชื่อมโยงกับพระเจ้าและสรรพสิ่ง | การตั้งคำถามต่อสิ่งที่พิสูจน์ไม่ได้ |
| **มุมมองต่อพระเจ้า** | มีตัวตนจริง สำแดงองค์ผ่านธรรมชาติและผู้คน [4] | อยู่นอกเหนือประสบการณ์ พิสูจน์ไม่ได้ [4] |
| **เป้าหมายสูงสุด** | การมีชีวิตที่เป็นเทพบนโลกนี้ (โมกษะ) [4] | อิสรภาพทางปัญญา (วิมัตินิยม) [4] |
| **มุมมองต่อความทุกข์** | เกิดจาก “ความไม่สมบูรณ์” ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของการสร้างโลก [4] | เกิดจากอารมณ์ความรู้สึก ไม่ใช่เหตุผล |
| **เครื่องนำทางชีวิต** | ความรัก (ภักติ) และการทำงาน (กรรม) [4] | ความเห็นอกเห็นใจ (Sympathy) [4] |
แนวทางการนำไปใช้ในชีวิตจริง
วิถีแห่งฐากูร: ค้นพบเสรีภาพในการกระทำ
1.
ทำงานด้วยใจรัก: อุทิศตนทำงานที่เป็นประโยชน์ต่อผู้อื่นโดยไม่หวังผลตอบแทน (กรรมโยคะ) เพราะนี่คือการทำงานร่วมกับพระเจ้า [4]
2.
ยอมรับความไม่สมบูรณ์: ปล่อยวางจากความคาดหวังที่ว่าทุกสิ่งต้องสมบูรณ์แบบ แล้วจะพบอิสระจากความทุกข์ [4]
3.
สร้างสัมพันธ์ด้วยเมตตา: มองเห็นคุณค่าอันสูงส่งในเพื่อนมนุษย์ทุกคน เพื่อหลุดพ้นจากความเห็นแก่ตัว [4]
วิถีแห่งฮิวม์: ค้นพบเสรีภาพทางปัญญา
1.
ยึดมั่นในหลักฐาน: ตัดสินใจเรื่องสำคัญโดยให้น้ำหนักกับข้อมูลที่จับต้องได้ มากกว่าความเชื่อที่พิสูจน์ไม่ได้
2.
เข้าใจพลังของอารมณ์: ตระหนักว่าการกระทำส่วนใหญ่ขับเคลื่อนด้วยอารมณ์ จะช่วยให้เราเข้าใจตนเองและผู้อื่นได้ดีขึ้น
3.
นำทางด้วยความเห็นอกเห็นใจ: เมื่อไม่มีกฎจากเบื้องบน “ความเห็นอกเห็นใจ” คือสิ่งที่ทำให้สังคมอยู่ร่วมกันได้อย่างสันติ [4]
สรุปและเรียบเรียงจากบทความ “วิเคราะห์เสรีภาพในปรัชญาของรพินทรนาถ ฐากูรกับเดวิด ฮิวม์”
หมายเหตุ. เป็นบทความวิชาการที่นำเสนอใน วารสารพุทธมัคค์ ปีที่ 1 ฉบับที่ 2 (กรกฎาคม-ธันวาคม 2559) ศูนย์วิจัยธรรมศึกษา สานักเรียนวัดอาวุธวิกสิตาราม
