เสรีภาพที่แท้จริงคืออะไร?
ถอดรหัสแนวคิด “เสรีภาพ” ผ่านสายตาของ คาร์ล มาร์กซ์
ปัญหา: สภาวะ “ความแปลกหน้า” (Alienation) ในระบบทุนนิยม
มาร์กซ์วิเคราะห์ว่าระบบทุนนิยมสร้าง “โซ่ตรวนที่มองไม่เห็น” 4 ประการ ที่พรากเสรีภาพไปจากมนุษย์ ทำให้เรารู้สึกแปลกแยกและสูญเสียความเป็นตัวของตัวเอง
1. แปลกหน้าจาก “ผลผลิต”
เราสร้างสิ่งของ แต่สิ่งของนั้นไม่ได้เป็นของเรา ยิ่งผลิตมาก เรากลับยิ่งรู้สึกห่างไกลจากมัน
2. แปลกหน้าจาก “การทำงาน”
การทำงานกลายเป็นเพียงเพื่อความอยู่รอด ไม่ใช่การแสดงออกถึงศักยภาพหรือความสร้างสรรค์ของเรา
3. แปลกหน้าจาก “เพื่อนมนุษย์”
เรามองคนอื่นเป็นคู่แข่งหรือเครื่องมือเพื่อผลประโยชน์ แทนที่จะเป็นเพื่อนร่วมสังคม
4. แปลกหน้าจาก “ความเป็นมนุษย์”
เราสูญเสียธรรมชาติที่แท้จริงในการเป็นผู้สร้างสรรค์และอยู่ร่วมกันอย่างมีความหมาย
วิสัยทัศน์ของมาร์กซ์: เสรีภาพในสังคมอุดมคติ
มาร์กซ์เชื่อว่าเสรีภาพที่แท้จริงจะเกิดขึ้นในสังคมคอมมิวนิสต์ ที่ซึ่งมนุษย์ไม่ต้องถูกบีบคั้นจากการทำงานเพื่อยังชีพเพียงอย่างเดียว แต่จะมีเวลาและอิสระในการพัฒนาตนเองอย่างเต็มที่
อาณาจักรแห่งความจำเป็น
(Realm of Necessity)
การทำงานเพื่อผลิตปัจจัยพื้นฐาน ซึ่งจะใช้เวลาน้อยที่สุดด้วยเทคโนโลยี
อาณาจักรแห่งเสรีภาพ
(Realm of Freedom)
เวลาว่างที่ใช้ในการพัฒนาตนเอง, สร้างสรรค์ศิลปะ, วิทยาศาสตร์ และใช้ชีวิตอย่างสมบูรณ์
แผนภูมิแสดงสัดส่วนเวลาในอุดมคติ: ลดเวลาใน “อาณาจักรแห่งความจำเป็น” เพื่อเพิ่มเวลาใน “อาณาจักรแห่งเสรีภาพ”
แนวทางการใช้ชีวิตเพื่อ “เสรีภาพ” ในแบบของเรา
เราอาจเปลี่ยนระบบโลกไม่ได้ในทันที แต่เราสามารถนำ “แว่นตา” ของมาร์กซ์มาสำรวจและสร้างเสรีภาพเล็กๆ ในชีวิตประจำวันของเราได้
1. สร้างสรรค์นอกเวลางาน
ใช้เวลาว่างทำงานอดิเรกที่เรารักและรู้สึกเป็นเจ้าของผลงาน 100% ไม่ว่าจะเป็นการทำสวน, เขียนโปรแกรม, วาดรูป หรือทำอาหาร เพื่อเชื่อมต่อกับ “ความเป็นผู้สร้าง” ในตัวเราอีกครั้ง
2. ทบทวนความสัมพันธ์กับงาน
ลองมองหาวิธีทำงานที่ทำให้เรารู้สึกมีส่วนร่วมและเห็นคุณค่ามากขึ้น อาจเป็นการเสนอไอเดียใหม่ๆ หรือหาโครงการที่ตรงกับความสนใจของเรา เพื่อลดความรู้สึกแปลกแยกจากการทำงาน
3. สร้างชุมชนที่ไม่หวังผล
เข้าร่วมกลุ่มกิจกรรม หรือสร้างความสัมพันธ์กับผู้คนบนพื้นฐานของความสนใจร่วมกัน ไม่ใช่เพื่อผลประโยชน์ทางธุรกิจ เพื่อฟื้นฟูความสัมพันธ์ฉันท์เพื่อนมนุษย์ที่แท้จริง
สรุปและเรียบเรียงจากบทความ “วิเคราะห์เสรีภาพในทรรศนะของคาร์ล มาร์กซ์”
หมายเหตุ. เป็นบทความวิชาการที่นำเสนอใน วารสารพุทธมัคค์ ศูนย์วิจัยธรรมศึกษา สานักเรียนวัดอาวุธวิกสิตาราม ปีที่ 1 ฉบับที่ 1 (มกราคม-มิถุนายน 2559)