ศึกษาเปรียบเทียบญาณวิทยาของอิมมานูเอล คานท์กับญาณวิทยาของพุทธปรัชญาเถรวาท

บทคัดย่อ

วิทยานิพนธ์นี้มีวัตถุประสงค์ดังนี้ 1) เพื่อศึกษาญาณวิทยาของอิมมานูเอล คานท์ 2) เพื่อศึกษาญาณวิทยาของพุทธปรัชญาเถรวาท 3) เพื่อวิเคราะห์เปรียบเทียบญาณวิทยาของอิมมานูเอล คานท์ กับญาณวิทยาของพุทธปรัชญาเถรวาท
ผลการวิจัย พบว่า 1) ญาณวิทยาของอิมมานูเอล คานท์ ได้บูรณาการแนวคิดเรื่องความรู้ก่อนประสบการณ์ของสำนักเหตุผลนิยมเข้ากับความรู้หลังประสบการณ์ของสำนักประสบการณ์นิยม เรียกว่า ความรู้อะพริโอริแบบสังเคราะห์ เนื่องจากความรู้ของมนุษย์จำต้องอาศัยกระบวนการแปลความหมายและตีความจากกลไกทางจิต ความรู้ของมนุษย์จึงมีจำกัด ไม่สามารถรู้อะไรเกินกว่าประสบการณ์อันจำกัดอยู่ภายใต้โลกแห่งปรากฎการณ์ได้ 2) พุทธปรัชญาเถรวาท แบ่งความรู้เป็น 2 ระดับ คือ ความรู้ทางโลก (โลกิยะ) และความรู้เหนือโลก (โลกุตตระ) ซึ่งเกิดจากการพัฒนาตามหลักไตรสิกขาที่ประกอบด้วย ศีล สมาธิ และปัญญา 3) ผลเปรียบเทียบญาณวิทยาของอิมมานูเอล คานท์ กับญาณวิทยาของพุทธปรัชญาเถรวาท พบว่า ความหมายของความรู้คือการที่จิตจัดเพทนาการให้เป็นระบบ ส่วนความหมายของความรู้ของพุทธปรัชญาเถรวาท คือปัญญา บ่อเกิดความรู้ของคานท์ มาจากประสบการณ์ทางผัสสะ โดยผ่านทางอายตนะทั้ง 6 ร่วมกับความรู้ในตน ซึ่งติดตัวมาแต่กำเนิด ส่วนบ่อเกิดความรู้ของพุทธปรัชญาเถรวาท เกิดจากประสบการณ์ทางผัสสะเหมือนกัน แต่ต้องอาศัยการคิดใคร่ครวญโดยแยบคายที่สะสมมา กระบวนการความรู้ คานท์เริ่มจากประสาทสัมผัสแบบบริสุทธิ์ของผัสสะ แบบบริสุทธิ์แห่งความเข้าใจ ความรู้สูงสุด ส่วนกระบวนการความรู้ของพุทธปรัชญาเถรวาทเริ่มจากประสาทสัมผัสแล้วอาศัยการไตร่ตรองแบบแยบคายโดยอาศัยปัจจัยภายนอก นำมาคิดวิเคราะห์ และสังเคราะห์ด้วยปัญญา จนเห็นความจริงอันสูงสุด อาศัยการไตร่ตรองแยบคายโดยอาศัยปัจจัยภายนอก และการคิดวิเคราะห์สังเคราะห์ด้วย แล้วยกระดับเป็น โลกุตตระ ระดับความรู้ คานท์แบ่งความรู้เป็น 3 ระดับ คือ ระดับประสบการณ์ทางผัสสะ ทางจิต ระดับเหนือประสบการณ์หรือเหตุผล ส่วนพุทธปรัชญาเถรวาท แบ่งความรู้เป็น 6 ระดับ คือ ระดับความรู้สึก สัญญา ทิฐิ อภิญญา ญาณ สัมมาสัมโพธิญาณ เกณฑ์การตัดสินความรู้ คานท์ใช้ประสบการณ์ทางประสาทสัมผัส ซึ่งเป็นกลไกของจิต ที่ผลิตความรู้ให้กับมนุษย์เป็นตัวตัดสิน ส่วนพุทธปรัชญาเถรวาทใช้ภาวนามยปัญญา เพราะเป็นประสบการณ์ตั้งแต่ระดับพื้นฐานจนถึงระดับสูงสุด