ธรรมวิภาค ชั้นเอก
บทที่ 2 ธรรมหมวด 6
เรียนรู้หลักธรรม 2 หมวด ได้แก่ คารวะ และ สาราณียธรรม ซึ่งเป็นหลักธรรมสำคัญในการอยู่ร่วมกันกับผู้อื่นอย่างมีความสุขและสงบ
คำอธิบาย:
- คารวะ หรือ คารวตา แปลว่า ความเคารพ
- หมายถึง การแสดงความนับถือต่อบุคคลหรือสิ่งที่ควรบูชา
เนื้อหา:
คารวะ มี 6 ประการ ได้แก่
- ✅ ความเคารพในพระพุทธเจ้า:
- การแสดงความเคารพด้วยความศรัทธาเลื่อมใสในพระพุทธเจ้า ทั้งทางกาย วาจา และใจ
- การระลึกถึงคุณของพระพุทธองค์
- การแสดงความเคารพพระบรมสารีริกธาตุ สังเวชนียสถาน พระพุทธรูป และปูชนียสถาน ที่สร้างอุทิศถวายพระพุทธเจ้า
- การไม่นำพระพุทธเจ้าและสัญลักษณ์แทนพระพุทธเจ้ามาล้อเลียน
- ✅ ความเคารพในพระธรรม:
- การแสดงความเคารพด้วยความศรัทธาเลื่อมใสในพระธรรมวินัยที่พระพุทธเจ้าทรงสั่งสอน
- การระลึกถึงคุณของพระธรรม
- การแสดงความเคารพคัมภีร์ที่จารึกหลักธรรมคำสอนของพระพุทธเจ้า เช่น พระไตรปิฎก อรรถกถา ฎีกา รวมถึงเอกสาร หนังสือ ใบลาน แผ่นศิลาจารึก ปูชนียวัตถุ ปูชนียสถานที่จารึกหลักพระธรรมวินัยของพระพุทธศาสนา
- การไม่เหยียบย่ำทำลาย ไม่ก้าวข้าม และไม่นำพระธรรมวินัยไปพูดเล่น
- ✅ ความเคารพในพระสงฆ์:
- การแสดงความเคารพด้วยความศรัทธาเลื่อมใสในพระอริยสงฆ์และสมมติสงฆ์ ผู้ประพฤติดีปฏิบัติชอบตามพระธรรมวินัย
- การระลึกถึงคุณของพระสงฆ์
- การแสดงความเคารพนับถือบูชา อุปถัมภ์บำรุงด้วยปัจจัย 4 รับฟังคำสั่งสอนโดยเคารพยำเกรง
- การไม่แสดงกิริยาดูหมิ่นเหยียดหยาม ไม่เหยียบย่ำผ้ากาสาวพัสตร์ ไม่แต่งกายเลียนแบบพระสงฆ์
- ✅ ความเคารพในการศึกษา:
- การแสดงความเคารพด้วยความศรัทธาเลื่อมใสในการศึกษา ทั้งทางพระพุทธศาสนา (ไตรสิกขา คือ ศีล สมาธิ ปัญญา) และทางโลก (วิชาการต่าง ๆ ที่ดีไม่มีโทษ เป็นประโยชน์ต่อการดำรงชีวิต)
- การตั้งใจศึกษาเล่าเรียน เพื่อพัฒนาศักยภาพของตนเอง
- ✅ ความเคารพในความไม่ประมาท:
- การเป็นผู้ไม่เลินเล่อเผลอสติ
- การมีสติสัมปชัญญะ ระลึกได้ก่อนทำ ก่อนพูด ก่อนคิด และรู้ตัวตลอดในขณะทำ ขณะพูด ขณะคิด
- การระวังใจไม่ให้กำหนัด ขัดเคือง ลุ่มหลง มัวเมา ในอารมณ์อันเป็นที่ตั้งแห่งความกำหนัด ขัดเคือง ลุ่มหลง มัวเมา
- การละทุจริตและประพฤติสุจริต
- ✅ ความเคารพในปฏิสันถาร:
ความเอาใจใส่ในการต้อนรับสนทนาปราศรัยกับผู้มาเยี่ยมเยือนด้วยความฉลาดรอบรู้ และเอื้อเฟื้อด้วยน้ำใจไมตรีตามสมควรแก่ฐานะ
การปฏิสันถาร มี 2 ประเภท คือ
- อามิสปฏิสันถาร: การต้อนรับด้วยวัตถุสิ่งของ เพื่อความสุขกาย เช่น เครื่องดื่ม ข้าวปลาอาหาร เสื้อผ้าเครื่องนุ่งห่ม ที่อยู่อาศัย เป็นต้น
- ธรรมปฏิสันถาร: การแนะนำในทางธรรมด้วยอัธยาศัยไมตรีที่ดีงาม เจรจาปราศรัยตามหลักธรรมที่ให้ระลึกถึงคุณความดี และให้เกิดความสบายใจแก่ผู้มาเยี่ยมเยือน
ความสำคัญ:
ความเคารพเป็นคุณธรรมที่สำคัญในการอยู่ร่วมกันในสังคม ทำให้เกิดความสงบสุขและความเจริญ
ประโยชน์:
- ผู้มีความเคารพในพระรัตนตรัย ย่อมได้ต้นแบบที่ดี และสามารถเป็นแบบอย่างที่ดีให้แก่ผู้อื่น เป็นผู้มีที่พึ่งที่ระลึกอันประเสริฐ ตั้งมั่นอยู่ในธรรม ชีวิตไม่ตกต่ำ ไม่ตกไปสู่อบายภูมิ และมีความเจริญรุ่งเรืองในชีวิต
- ผู้มีความเคารพในการศึกษา ย่อมได้รับความเจริญด้วยวิชาการต่าง ๆ เป็นผู้ฉลาดรอบรู้เชี่ยวชาญในกิจการงานทั้งปวง
- ผู้มีความเคารพในความไม่ประมาท ย่อมมีสติสัมปชัญญะอยู่เสมอ สามารถประกอบกิจการงานทุกอย่างให้สำเร็จลุล่วงด้วยดี
- ผู้มีความเคารพในปฏิสันถาร ย่อมได้รับน้ำใจไมตรีอันดีจากญาติมิตรเป็นจำนวนมาก
ตัวอย่าง:
- การที่เราไหว้พระพุทธรูป คือการแสดงความเคารพในพระพุทธเจ้า
- การที่เราตั้งใจเรียน คือการแสดงความเคารพในการศึกษา
คำอธิบาย:
สาราณียธรรม หรือ สารณียธรรม หมายถึง ธรรมเป็นที่ตั้งแห่งการระลึกนึกถึงกันและกัน เป็นหลักธรรมที่หมู่คณะยึดถือปฏิบัติในการอยู่ร่วมกันอย่างสนิทสนมกลมเกลียว
เนื้อหา:
สาราณียธรรม มี 6 ประการ ได้แก่
- ✅ เมตตากายกรรม:
- การช่วยเหลือกิจธุระของเพื่อนหรือหมู่คณะที่อยู่ร่วมกัน ด้วยน้ำใสใจจริง ไม่นิ่งดูดายและไม่รังเกียจ
- มีความขวนขวายช่วยเหลือ รับผิดชอบการงานร่วมกัน
- แสดงให้เห็นน้ำใจของกันและกันทั้งต่อหน้าและลับหลัง
- ✅ เมตตาวจีกรรม:
- การช่วยแนะนำตักเตือน พร่ำสอนเพื่อนต่อหน้า ในเวลาประพฤติไม่ดีด้วยความหลงผิด
- เมื่อลับหลังก็ปรารภถึงด้วยความห่วงใย ปรารถนาดี ไม่มีอคติเจือปน
- ✅ เมตตามโนกรรม:
- ความมีจิตคิดแต่ประโยชน์เกื้อกูล ปรารถนาจะให้เพื่อนมีความสุข
- ไม่คิดริษยา ไม่คิดพยาบาทปองร้าย ไม่คิดโลภอยากได้ของเพื่อน ทั้งต่อหน้าและลับหลัง
- ✅ สาธารณโภคี:
- ความไม่หวงลาภผลประโยชน์ โภคทรัพย์ที่ได้มาโดยสุจริตชอบธรรมไว้บริโภคผู้เดียว ไม่ตระหนี่ถี่เหนียว
- รู้จักแบ่งปันสิ่งของที่ได้มาแก่เพื่อนอย่างทั่วถึง โดยไม่เลือกว่า ผู้นี้ควรให้ ผู้นี้ไม่ควรให้
- เป็นการผูกน้ำใจไมตรี เอื้ออาทรต่อกัน
- ✅ สีลสามัญญตา:
- การตั้งอยู่ในศีลธรรม การมีความประพฤติเสมอเหมือนคนอื่น ๆ ในสังคม
- ไม่ทำตนให้เป็นที่รังเกียจของคนอื่น
- ประพฤติปฏิบัติตามกฎหมาย ระเบียบ กฎ กติกา วัฒนธรรมประเพณีที่ดีงามของสังคม ไม่ล่วงละเมิด เพราะจะนำความเดือดร้อนมาให้ทั้งแก่ตนและผู้อื่น
- ✅ ทิฏฐิสามัญญตา:
- การมีความเห็นที่ถูกต้องร่วมกัน การมีความคิดเห็นลงกันได้ ในหลักธรรมคำสอนทางพระพุทธศาสนา เพื่อไม่ให้เกิดการทะเลาะวิวาทโต้แย้งกัน
- การปรับทัศนคติในทุกเรื่องให้เสมอเหมือนกัน
- เคารพสิทธิในการตัดสินใจที่ถูกต้องชอบธรรมของคนส่วนใหญ่
ความสำคัญ:
สาราณียธรรมเป็นหลักธรรมที่ทำให้หมู่คณะอยู่ร่วมกันอย่างมีความสุข สามัคคี และช่วยเหลือซึ่งกันและกัน
ประโยชน์:
- ทำให้ผู้ปฏิบัติตามเป็นที่รัก ที่เคารพของผู้อื่น
- เป็นไปเพื่อความอนุเคราะห์สงเคราะห์กันและกัน
- เป็นไปเพื่อความไม่ทะเลาะวิวาทแก่งแย่ง ชิงดีชิงเด่นกัน
- เป็นไปเพื่อความสามัคคีในหมู่คณะ มีความเป็นน้ำหนึ่งใจเดียวกั
ตัวอย่าง:
- การที่เราช่วยเพื่อนทำการบ้าน คือ เมตตากายกรรม
- การที่เราเตือนเพื่อนด้วยความหวังดี เมื่อเพื่อนทำผิด คือ เมตตาวจีกรรม